ތައިލެންޑް އަދި ކެމްބޯޑިއާ ދެމެދު ހަމަނުޖެހުން ހިނގަން މެދުވެރިވި ސަބަބު

ތައިލެންޑާއި ކެމްބޯޑިއާގެ ދެމެދުގައި ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ހިނގަމުންދާ ބޯޑަރު މައްސަލަތަކުގެ ސަބަބުން، ބުރާސްފަތި ދުވަހު އެ ސަރަހައްދުގައި ހަނގުރާމަ ފެށި، އެ ދެޤައުމުގެ ގުޅުން އިތުރަށް ގޯސްވެއްޖެއެވެ. މި ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން ތައިލެންޑުގެ 9 ރައްޔިތަކު މަރުވެ، 14 މީހުންނަށް އަނިޔާވެފައިވާ ކަމަށް އެ ޤައުމުގެ އޮފިޝަލުން ބުނެއެވެ. ތައިލެންޑުން ވަނީ މި ހަމަލާތަކަށް ވައިގެ މަގުން ރައްދު ދީފައެވެ.

މި ހަނގުރާމައިގައި ބަޑީގެ ހަމަލާތަކާއި ބޮޑެތި ބަޑީގެ ހަމަލާތައް ހިމެނެއެވެ. މި ހަމަލާތައް ފެށިފައިވަނީ މިދިޔަ މެއި މަހު ކެމްބޯޑިއާ ސިފައިންގެ މީހަކު ބަޑިޖަހައި މަރާލުމަށް ފަހު ހިނގި ދެވަނަ ހަމަނުޖެހުމާއިއެކުއެވެ. އަދި، ތައި ސިފައިންނަށް ބިމުގައި ވަޅުލާފައިވާ މައިން ގޮވައި އަނިޔާވުމާ ގުޅިގެން ދެ ޤައުމުގެ ސިޔާސީ ގުޅުން ގޯސްވިތާ ގަޑިއިރުކޮޅެއް ފަހުންނެވެ. ތައިލެންޑުގެ ދިފާއީ ވުޒާރާއިން ބުނީ، މިހާރުވެސް ބޯޑަރުގެ މަދުވެގެން ހަ ސަރަހައްދެއްގައި ހަނގުރާމަ ހިނގަމުންދާ ކަމަށެވެ. ބުރާސްފަތި ދުވަހު ހެނދުނު ފުރަތަމަ ހަމަލާ ދީފައިވަނީ ސޫރިންއާއި ކެމްބޯޑިއާގެ އޮޑާރ މިއެންޗޭ ޕްރޮވިންސާ ގުޅޭ ސަރަހައްދެއްގައި ހުންނަ ޒަމާންވީ ޓާ މުއެން ތޮމް ފައްޅި ކައިރިންނެވެ.

މި ދެ ޤައުމުގެ މެދުގައި މައްސަލަ ފެށިފައިވަނީ، ދެ ޤައުމުންވެސް އެމީހުންގެ ސަރަހައްދު ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ ކުޑަ ބޯޑަރު ސަރަހައްދެއްގައި ތައިލެންޑާއި ކެމްބޯޑިއާގެ ސިފައިން މިދިޔަ މެއި މަހު ވަގުތީ ގޮތުން ހަމަލާ ބަދަލުކުރުމުންނެވެ. ދެ ފަރާތުންވެސް ބުނީ އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ދިފާއުގައި ހަރަކާތްތެރިވީ ކަމަށެވެ. އެ ހަމަނުޖެހުމުގައި ކެމްބޯޑިއާ ސިފައިންގެ މީހަކު މަރުވިއެވެ.

 މަސްތަކެއް ވަންދެން ގާތްގަޑަކަށް ހަނގުރާމަ ފެށޭ ވަރަށް ހަމަޖެހުން ގޯސްވަމުން ދިޔައިރު، ތައިލެންޑުން ކެމްބޯޑިއާއާ ގުޅޭ ބޯޑަރުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ހަރުކަށިކޮށް ދަތުރުކުރުން މަނާކުރިއެވެ. ކިޔަވާ ކުދިންނާއި ބަލިމީހުންނާއި އަސާސީ ބޭނުންތައް ހުންނަ މީހުން ފިޔަވައި އެހެން އެންމެންނަށް ދަތުރުކުރުން މަނާކުރިއެވެ. ބުރާސްފަތި ދުވަހު ތައިލެންޑުގެ އޮތޯރިޓީން ވަނީ ބޯޑަރު މުޅިން ބަންދުކުރަން ނިންމާފައެވެ. ކެމްބޯޑިއާއިންވެސް ތައިލެންޑުގެ ފިލްމުތަކާއި ޓީވީ ޝޯވްތައް މަނާކޮށް، ތައިލެންޑުން އެތެރެކުރާ ތެލާއި މޭވާއާއި ތަރުކާރު އެތެރެކުރުން ހުއްޓާލައި، އަދި ބައެއް ބައިނަލްއަޤްވާމީ އިންޓަނެޓް ލިންކުތަކާއި ކަރަންޓުގެ ހިދުމަތް ބޭނުންނުކުރަން ގޮވާލާފައިވެއެވެ.

މި ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުން ތައިލެންޑުގެ ސިޔާސީ ހާލަތުވެސް ގޯސްވެފައިވެއެވެ. ތައިލެންޑުގެ ބޮޑުވަޒީރު، ޕައެޓޮންޓާން ޝިނަވަތުރާ، ކެމްބޯޑިއާގެ އިސްވެރިއަކާ ދެއްކެވި ފޯނު ކޯލެއްގެ އޯޑިއޯ ލީކުވެ، އޭނާގެ މަޤާމުގެ ނާޖައިޒު ބޭނުންކުރެއްވި ކަމުގެ ތުހުމަތުތަކެއް ކުރެވުމުން، ޖުލައި 1 ގައި އޭނާ ވަނީ ވަޒީރުކަމުން ވަކިކުރެވިފައެވެ. ޖޫން މަހު ދެއްކެވި މި ފޯނު ކޯލްގައި ޕައެޓޮންޓާން ވަނީ ކެމްބޯޑިއާގެ ކުރީގެ ބޮޑުވަޒީރު ހުން ސެން އަދި ތައިލެންޑުގެ އަސްކަރީ އިސްވެރިންނަށް ފާޑުވިދާޅުވެފައެވެ.

މި މޭރުމުން ދެއްކެވި ވާހަކަތަކަކީ ޤައުމީ އިސްތިޤްލާލަށް އިޙްތިރާމު ނުކުރުންކަމަށް ބައެއް ފަރާތްތަކުން ވަނީ ބުނެފައެވެ. ހުން ސެންގެ ބަދަލުގައި އޭނާގެ ދަރިފުޅު ހުން މާނެޓް 2023 ވަނަ އަހަރު ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް ވަޑައިގަތް ނަމަވެސް، ހުން ސެންއަކީ މިހާރުވެސް ސެނެޓްގެ ރައީސްގެ ހައިސިއްޔަތުން ނުފޫޒުގަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އޭނާއަކީ ޕައެޓޮންޓާންގެ ބައްޕާފުޅު، ކުރީގެ ބޮޑުވަޒީރު ތަކްސިން ޝިނަވަތުރާއާ ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ގާތް ގުޅުމެއް ބޭއްވެވި ބޭފުޅެކެވެ. ނަމަވެސް، ބޯޑަރު މައްސަލަތަކުގެ ސަބަބުން އެ ދެބޭފުޅުންގެ ގުޅުމަށް ބުރުއަރާފައިވެއެވެ.

ލީކުވި ކޯލާ ގުޅިގެން ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ނުރުހުން ފާޅުކޮށް މުޒާހަރާތައް ކުރިއެވެ. ޕައެޓޮންޓާންގެ ފިއު ތައި ޕާޓީގެ ކޯލިޝަންގައި ދެވަނައަށް އެންމެ ބޮޑު ޕާޓީ ކަމުގައިވާ ބޫމްޖައިތައި ޕާޓީންވެސް އެހީތެރިކަން ދިނުން ހުއްޓާލައިފިއެވެ. 

 ޓޮންޓާން ވަނީ އެކަމަށް މަޢާފަށް އެދިވަޑައިގެންފައިވާ ކަމަށާއި، އޭނާގެ ބަސްތަކަކީ މަޝްވަރާ ކުރުމުގެ އުސޫލެއް ކަމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ. އޭނާއަށް އެއްބާރުލުން ދެއްވާ ބޭފުޅެއް ކަމަށްވާ ކުރީގެ ދިފާއީ ވަޒީރު ފުމްތާމް ވެޗައިޔަޗައި ވަނީ ވަގުތީ ބޮޑުވަޒީރެއްގެ ގޮތުގައި އައްޔަން ކުރެވިފައެވެ.

ބޯޑަރުގެ ދަޢުވާތަކުގެ ސަބަބުން ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މި ދެ އަވަށްޓެރި ޤައުމުގެ ގުޅުން ވަނީ ހަމަނުޖެހުންތަކެއް ދިމާވެފައެވެ. ތައިލެންޑާއި ކެމްބޯޑިއާ އާ ދެމެދު 800 ކިލޯމީޓަރުގެ ދިގު ބިމުގެ ބޯޑަރެއް އެބައޮތެވެ. މި މައްސަލަތަކުގެ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ފްރާންސްގެ އިސްތިޢުމާރީ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި 1907 ވަނަ އަހަރު ކުރެހިފައިވާ ރޮނގެކެވެ. އެ ރޮނގު ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ ކެމްބޯޑިއާ ތައިލެންޑުން ވަކިކުރުމަށެވެ. ކެމްބޯޑިއާއިން މި ރޮނގު ބޭނުންކުރަނީ ސަރަހައްދަށް ދަޢުވާކުރުމަށް ރެފަރެންސެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް ތައިލެންޑުން ވަނީ އެ ރޮނގަކީ ރަނގަޅު ރޮނގެއް ނޫން ކަމަށް ބުނެފައެވެ.

އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އަދި ހަމަނުޖެހުން އެންމެ ބޮޑަށް ކުރިމަތިވެފައިވަނީ 1000 އަހަރުގެ ދިގު ތާރީޚެއް ލިބިފައިވާ ޕްރިއާ ވިއެއާ ފައްޅި ސަރަހައްދުގައެވެ. 1962 ވަނަ އަހަރު ބައިނަލްއަޤްވާމީ ކޯޓުން އެ ފައްޅީގެ ސަރަހައްދުގެ މިލްކުވެރިކަން ކެމްބޯޑިއާއަށް ދިނެވެ. އެ ނިންމުމަކީ ދެ ޤައުމުގެ ގުޅުމަށް ބުރޫއަރައި ގޯސްކުރި މައިގަނޑު އެއް ސަބަބެވެ. 2011 ވަނަ އަހަރު، ކެމްބޯޑިއާ ސިފައިންނާއި ތައި ސިފައިންނާ ދެމެދު ހިނގި ހަމަނުޖެހުންތަކެއްގައި ގާތްގަޑަކަށް 20 މީހުން މަރުވެ، ހާހުން ބައެއް މީހުން ރައްކާތެރި ސަރަހައްދުތަކަށް ބަދަލުވުމަށް ފަހު، ކެމްބޯޑިއާއިން އަނެއްކާވެސް ކޯޓަށް އެ މައްސަލަ ހުށަހެޅިއެވެ. 2013 ވަނަ އަހަރު ކޯޓުން ވަނީ ކެމްބޯޑިއާއަށް ފައިދާވާ ގޮތަށް ކުރިން ނިންމާފައިވާ ނިންމުން ތަކުރާރުކޮށްފައެވެ. ކެމްބޯޑިއާއިން އަނެއްކާވެސް ބައިނަލްއަޤްވާމީ ކޯޓަށް އެ ބޯޑަރު މައްސަލަތައް ހައްލުކުރުމަށް ހުށަހަޅާފައިވީ ނަމަވެސް، ތައިލެންޑުން ވަނީ ކޯޓުގެ ނިންމުން އެކަމުގައި ޤަބޫލުނުކޮށްފައެވެ.