ސުލްޙައިގެ ހުވަފެނާއި ބާރުވެރިންގެ ހަޤީޤަތް، ހަނގުރާމަ އާއި މަކަރު ވަނީ އެކުއެކީގަ

މިއަދުގެ ސިޔާސީ ދުނިޔޭގައި ސުލްޙަވެރިކަމަކީ ، އިތުރު ހަނގުރާމަތައް ކުރުމަށާއި، އިތުރު ވަސީލަތްތައް ހޯދުމަށާއި، އިންސާނުން އަޅުވެތިކުރުމަށް އިތުރު ބާރު ހޯދުމަށް ޖަވާބުދާރީވުމަށްޓަކައި ރައްޔިތުންނަށް ވިއްކާ ހުވަފެނެއްގެ ގޮތުގައި އޮތްއެއްޗެކެވެ.

އުޚުއްވަތްތެރިކަމާއި، ހަމަހަމަކަމާއި، އިންސާނީ ޙައްޤުތަކާއި، އިންސާފާއި، އަޚްލާޤާއި، ދީނާއި، ޑިމޮކްރަސީއާއި، ޤައުމިއްޔަތާއި، ޚިޔާލުފާޅުކުރުމުގެ މިނިވަންކަމާއި، ޤާނޫނުގެ ވެރިކަން ފަދަ ބަސްތައް ގިނަފަހަރު ބޭނުންކުރެވެނީ ވެރިކަންކުރާ މަދު ބައެއްގެ މަސްލަހަތު ކުރިއެރުވުމަށްޓަކައި އަނިޔާވެރިކަން ހިންގުމަށާއި، ލޭއޮހޮރުވުމަށާއި، އާންމުންނަށް މަކަރުހަދާ އޮޅުވާލުމަށެވެ.

އދ އާއި، އައިއެމްއެފް އާއި، ވޯލްޑް ބޭންކް އަދި ނޭޓޯ ފަދަ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާތައް އުފައްދާފައިވަނީ އާންމު ރައްޔިތުންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ގިނަފަހަރު އަނިޔާވެރި، ދުނިޔޭގެ މަދު ބައެއްގެ މަސްލަހަތު ރައްކާތެރިކޮށް ކުރިއެރުވުމަށް ކަމަށް ގިނަބަޔަކު އަންނަނީ ބުނަމުންނެވެ. މިއީ ތާރީޚުން ސާބިތުވެފައިވާ އަދި މިއަދުގެ ސިޔާސީ މަޝްރަޙުން ހަރުދަނާވެފައިވާ ޙަޤީޤަތެކެވެ.

ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ކުރެވުނީ "ހުރިހާ ހަނގުރާމަތަކެއް ނިންމާލުމަށް" ކަމަށް ބުނެފައިވީ ނަމަވެސް، އެ ހަނގުރާމަ ނިމުނީ 40 މިލިއަން މީހުން މަރުވެގެންނެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި ވަޢުދުވެފައިވަނީ "ފެސިޒަމާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކުރުމަށް" ކަމަށެވެ. އެހެނަސް އެ ހަނގުރާމަ ނިމުނީ ހިރޯޝިމާ އާއި ނަގަސާކީގައި އެޓޮމިކް ބޮން އެޅުމާއެކު، އަދި އެމެރިކާ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބާރުގަދަ ޤައުމަކަށް ވުމާއެކުގައެވެ. އޭގެ ފަހުން އައި ފިނި ހަނގުރާމައިގައި ޕްރޮކްސީ ހަނގުރާމަތަކާއި، އެހެން ޤައުމުތަކުގެ ކަންކަމަށް އަތްބާނައިގަތުމާއި، ސިޔާސީ އަނިޔާވެރިކަމުގެ ސަބަބުން އިތުރަށް މިލިއަނުން މީހުން މަރުވެގެން ދިޔައެވެ.

ތާރީޚު ދިރާސާކުރާ މަޝްހޫރު ފަރާތެއް ކަމަށްވާ އެރިކް ހޮބްސްބޯމް އަންދާޒާކުރާ ގޮތުގައި 20 ވަނަ ޤަރުނުގައި ހިނގި ހަނގުރާމަތަކުގެ ސަބަބުން ގާތްގަނޑަކަށް 187 މިލިއަން މީހުން މަރުވެފައިވެއެވެ. މިއީ 1900 ގައި ދުނިޔޭގެ އާބާދީގެ ގާތްގަނޑަކަށް 10 އިންސައްތައެވެ.

ދަ ޓައިމްސް އިން ބުނާ ގޮތުގައި 1945 އިން ފެށިގެން މިހާތަނަށް ދުނިޔެ ދެކެފައިވަނީ ސަތޭކައެއްހާ ހަމަނުޖެހުމެވެ. މީގެ ތެރޭގައި މަދުވެގެން 285 ވަކި ހަނގުރާމަ ހިމެނެއެވެ.އަދި މި އަދަދު އިތުރުވަމުންދެއެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި، 2024 ވަނަ އަހަރަކީ ދެވަނަ ބޮޑު  ހަނގުރާމައަށްފަހު އެންމެ ގިނަ ހަމަނުޖެހުން ހިނގި އަހަރެވެ. ތަޙުޤީޤުކުރާ ފަރާތްތަކުން ރެކޯޑުކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި 36 ޤައުމެއްގައި 61 ދައުލަތާ ގުޅުންހުރި ހަމަނުޖެހުން ހިނގާފައިވެއެވެ. މިއީ 2020 އިން 2023 އަށް ހިނގި މަތީ ފެންވަރުގެ އަނިޔާވެރިކަމުގެ އަދަދަށްވުރެ އިތުރު އަދަދެކެވެ. މީގެ ތެރެއިން 11 ހަމަނުޖެހުން ފުރިހަމަ ހަނގުރާމައަކަށް ބަދަލުވެފައިވެއެވެ.

މި ކޮންމެ ހަނގުރާމައެއްގައިވެސް ހަނގުރާމައާ ގުޅުންހުރި 1،000 އަށްވުރެ ގިނަ މަރު ހިނގާފައިވެއެވެ. އަންދާޒާކުރެވޭ ގޮތުގައި 2024 ގައި ރޭވިގެން ހިންގުނު އަނިޔާވެރިކަމުގެ ސަބަބުން 160،000 މީހުން މަރުވެފައިވެއެވެ .މިއީ 1989 އިން ފެށިގެން އަހަރަކު މަރުވި މީހުންގެ އަދަދުގެ ތެރެއިން 5 ވަނައަށް އެންމެ މަތީ އަދަދެވެ.

ޔުކްރެއިންގައި ހިނގަމުންދާ ހަނގުރާމައިގައި ގާތްގަނޑަކަށް 76،000 މީހުން މަރުވެފައިވާ ކަމަށް ރިޕޯޓުކުރެވިފައިވެއެވެ. ޣައްޒާގައި، އެމެރިކާގެ  ހަތިޔާރުތަކުގެ އެހީގައި އިސްރާއީލުން 100،000 އަށްވުރެ ގިނަ މީހުން މަރާލާފައިވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ކުޑަކުދިންނާއި، އަންހެނުންނާއި، ނޫސްވެރިންނާއި، ޑޮކްޓަރުންނާއި، އަދި ގިނަ އދ ގެ މުވައްޒަފުން ހިމެނެއެވެ.

އިންޓަރނޭޝަނަލް ކްރިމިނަލް ކޯޓު (އައިސީސީ) އިން ނެތަންޔާހޫ އާއި ޔޯވް ގަލަންޓްގެ މައްޗަށް ޣައްޒާގައި ހިންގި ކަމަށް ތުހުމަތުކުރެވޭ ހަނގުރާމައިގެ ކުށްތަކަށް ހައްޔަރުކުރުމުގެ އަމުރު ނެރެފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް އެމީހުން ހައްޔަރުކުރެވޭނެ ކަމަކަށް ބެލެވޭކަށް ނެތެވެ. އެމެރިކާއިން އެކަމުގައި އެއްބާރުލުން ދިނުމަށް އިންކާރުކޮށް، އައިސީސީ އަށް ބިރުދައްކައި، އަދި މި ކުށްތައް ހިންގި ފަރާތްތަކަށް ހަތިޔާރު ފޯރުކޮށްދިނުން ކުރިއަށް ގެންދެއެވެ.

އެމެރިކާގެ ކޮންމެ ހަނގުރާމައެއްވެސް - ވިއެޓްނާމުން ފެށިގެން އަފްޣާނިސްތާނަށް، އިރާޤުން ފެށިގެން ލީބިޔާ އަދި ސީރިޔާއަށް، އަދި މިހާރު އީރާނުގެ ނިއުކްލިއަރ ތަންތަނަށް ބޮންއެޅުމާ ހަމައަށް - ޖަވާބުދާރީވެފައިވަނީ "މިނިވަންކަން"، "ޑިމޮކްރަސީ" އަދި "ސަލާމަތްތެރިކަން" ފަދަ ބަސްތައް ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ. އެހެނަސް ޙަޤީޤަތުގައި، މި ހަނގުރާމަތައް މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ޚިދުމަތްކޮށްފައިވަނީ ބަލިކަށި، ވަސީލަތްތަކުން މުއްސަނދި ޤައުމުތައް ނައްތާލުމަށާއި، ފައިދާ އާއި ވަސީލަތްތަކަށް ވާސިލުވުމަށްޓަކައި އެ ޤައުމުތައް އިސްތިޣްލާލުކުރުމަށެވެ.

ޓްރަމްޕް އޭނާގެ 2024 ގެ އިންތިޚާބީ ކެމްޕޭނުގައި އެމެރިކާގެ "ދާއިމީ ހަނގުރާމަތައް" ނިންމާލުމަށް ވަޢުދުވިއެވެ. އެހެނަސް 21 ޖޫން 2025 ގައި، އޭނާ އީރާނަށް ބޮންއެޅުމުގެ ޙަމަލާއެއް ފެށިއެވެ. މިއީ ކޮންގްރެސްގެ ހުއްދައެއް، އދ ގެ މެންޑޭޓެއް، ވޯ ޕަވަރސް އެކްޓް އިންވޯކްކުރުމެއް، ނުވަތަ އެލައިޑް ސަޕޯޓެއް ނެތިއެވެ.

މި ޙަމަލާ ދެވުނީ ދެ ހަފްތާގެ މަކަރުވެރި ޑިޕްލޮމަސީއަކަށް ފަހުގައެވެ. މި މުއްދަތުގައި ޓްރަމްޕް ވަނީ އާންމުކޮށް އީރާނަށް މަޝްވަރާކުރުމަށް އިތުރު ވަގުތު ދޭން ހުށަހަޅާފައެވެ. އެހެނަސް އެ ވަގުތު އެމެރިކާގެ ބީ-2 ބޮން އަޅާބޯޓުތަކުގައި ސިއްރުން ހަތިޔާރު ހަރުކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. އަސްލު މަޤްޞަދަކަށްވީ  ޑިޕްލޮމަސީއެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އަސްލު މަޤްޞަދަކީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ސުލްޙައިގެ ނަމުގައި ވެރިކަން ބަދަލުކުރުމާއި އީރާން ބަލިކަށިކުރުމެވެ.

ޓްރަމްޕް އާޔަތުއްލާ ޚާމެނެއީ އަވަހާރަކޮށްލުމަށް ހުށަހަޅައި، އީރާނުގެ ނިއުކްލިއަރ ތަންތަނަށް ބޮންއެޅުމަށްފަހު އިތުރު ޙަމަލާތަކުން ބިރުދެއްކިއެވެ. އދ ގެ ޗާޓަރުގައި (މާއްދާ 2[4])،  އަމިއްލަ ދިފާޢުގެ ޙާލަތުގައި މެނުވީ ބާރުގެ ބޭނުންކުރުން މަނާކޮށްފައިވެއެވެ.  އެހެނަސް އިސްރާއީލާއި އެމެރިކާއިން "ކުރިން ދިފާޢުވުމުގެ" ޙައްޤު ބޭނުންކުރިއެވެ. 

މިއީ މި ދެ މާއްދާއާއި ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޤާނޫނާ ސާފުކޮށް ޚިލާފުވުމެކެވެ. އަދި ޓްރަމްޕް އިޢުތިރާފުވެފައިވަނީ 13 ޖޫންގައި އިސްރާއީލުން ދިން ޙަމަލާގެ ކުރިން އޭނާއަށް އެކަން އެނގިފައިވާކަމަށެވެ. މި ޙަމަލާގައި އީރާނުގެ ޖެނެރަލުންނާއި ސައިންޓިސްޓުން މަރާލާފައިވެއެވެ. މިއީ ކުރިން ކުރެވުނު މަޝްވަރާތަކަކީ ޓެހެރާން އޮޅުވާލުމަށް ކުރެވުނު ކަމެއްކަމުގެ އިތުރު ހެއްކެކެވެ.

މީގެ އިތުރުން، 2013 ގައި ބުލެޓިން އޮފް ދަ އެޓޮމިކް ސައިންޓިސްޓްސް އިން ރިޕޯޓުކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި އިސްރާއީލުގައި މަދުވެގެން 80 ނިއުކްލިއަރ ވޯހެޑް ހުރެއެވެ. މިއީ މެދުއިރުމަތީގެ ހަމައެކަނި ނިއުކްލިއަރ ބާރެވެ. އިސްރާއީލުން މިކަން ދުވަހަކުވެސް ޤަބޫލުކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި އައިއޭއީއޭ އިން އިސްރާއީލުގެ ދިމޯނާ ފެސިލިޓީ ބަލައި ފާސްކުރުމަށް ހުއްދަދީފައެއް ނުވެއެވެ. 2021 ގައި، މި ތަނުގައި ފުޅާކުރުމުގެ ނިޝާންތައް ފެނިފައިވެއެވެ.

މި ސިއްރުވެރިކަމާއި ޖަވާބުދާރީވުމެއް ނެތުމަކީ އެމެރިކާ އާއި އިސްރާއީލުން އެންޕީޓީގެ މެންބަރެއް ކަމުގައިވާ އީރާނަށް، ނިއުކްލިއަރ  ތުހުމަތުގައި ބޮންއަޅައި ދެފުށްނުފެންނަ ސިޔާސަތެއް އެކުލެވޭ ކަމެކެވެ. އަދި މިއީ ދުނިޔޭގެ ނިއުކްލިއަރ ސިޔާސަތުގައި ދެ މިންގަނޑެއް ގެންގުޅޭކަން ހާމަކޮށްދޭ ކަމެކެވެ.

ޖެކް ރަސްމަސް، "ދަ ސްކޯޖް އޮފް ނިއޮލިބަރަލިޒަމް: ޔޫއެސް އިކޮނޮމިކް ޕޮލިސީ ފްރޮމް ރީގަން ޓު ޓްރަމްޕް" ގެ މުޞައްނިފު ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި ޓްރަމްޕްގެ ނިންމުމަކީ އެއްފަރާތުން އަދި އަމިއްލައަށް ނިންމި ނިންމުމެކެވެ. މިއީ އެމެރިކާގެ ޤައުމީ ސަލާމަތަށްވުރެ ނުވަތަ އެމެރިކާގެ އިންޓެލިޖެންސް އޭޖެންސީތަކުގެ ހޯދުންތަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އިސްރާއީލުގެ މަޞްލަޙަތުތަކާއި މޮސާދުގެ އިންޓެލިޖެންސްއިން މަގުދެއްކި ނިންމުމެކެވެ.

 އެމެރިކާގެ އިންޓެލިޖެންސް އޭޖެންސީތަކުން ނިންމާފައިވަނީ އީރާނުގައި ނިއުކްލިއަރ ހަތިޔާރެއް ނެތް ކަމަށެވެ. މިއީ ނުރައްކާތެރި ގޮތަކަށް ކުރީގެ އާދަކާދައާ ޚިލާފުވުމެކެވެ: ބޭރު ޤައުމެއްގެ މަޞްލަޙަތަށް ޚިދުމަތްކުރާ ހަނގުރާމައެއް، ޤާނޫނު އަސާސީގެ ހުއްދަތައް ބައިޕާސްކޮށް، އަދި ޑިޕްލޮމަސީ ކުޑަކޮށް ހަމައެކަނި ސްޓްރެޓެޖިކް ރޭވުމަކަށް ބަދަލުކުރުމެވެ.

މިހާރު އީރާނުން ކުރިމަގުގައި ކުރެވޭ މަޝްވަރާތަކަށް އިތުބާރުކުރާނެ ކަމަކަށް ނުބެލެވެއެވެ. އަދި މި ޙަމަލާގެ ސަބަބުން އީރާނުގެ ނިއުކްލިއަރ އުފެއްދުންތައް އަވަސްވެދާނެއެވެ. އެއްވެސް ޤައުމަކުން ޓްރަމްޕްއަށް ނުވަތަ އެމެރިކާއަށް ތެދުވެރިކަމާއެކު ސުލްޙައަށް މަޝްވަރާކުރުމަށް އިތުބާރެއް ނުކުރާނެއެވެ.

ރަޝިޔާ އާއި ޗައިނާ ފަދަ ޤައުމުތަކުން ދެކެނީ އެމެރިކާގެ ޑިޕްލޮމަސީއަކީ ޙައްލެއްގެ ގޮތުގައި ނޫނެވެ. ހަމައެކަނި ސްޓްރެޓެޖީއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ރަޝިޔާއިން މިކަން ޔުކްރެއިންގައި ދަސްކޮށްފައިވެއެވެ. ޗައިނާއިން މިކަން ތައިވާނާއި ދެކުނު ޗައިނާ ކަނޑާ ގުޅޭގޮތުން ހަނދާނުގައި ބަހައްޓާނެ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެމެރިކާއަށް މަޝްވަރާކުރުމަކީ މަކަރެކެވެ.

އިންސްޓިޓިއުޓް ފޮރ އިކޮނޮމިކްސް އެންޑް ޕީސް (އައިއީޕީ) އިން ބުނާ ގޮތުގައި ދުނިޔޭގެ 195 ޤައުމުގެ ތެރެއިން މަދުވެގެން 92 ޤައުމު ފަހަކަށްއައިސް އެހެން ޤައުމުތަކާއެކު ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވެފައިވެއެވެ. ކޮންމެ ހަނގުރާމައަކުން އައު ހަތިޔާރުގެ ސިނާޢަތްތައް އުފެދި، ސިފައިންގެ ގުޅުންތައް ވަރުގަދަވެ، އަދި އިތުރު ދޮގުތައް ފެތުރެއެވެ.

ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑެތި ހަތިޔާރު އުފައްދާ ކުންފުނިތައް ކަމަށްވާ ލޮކްހީޑް މާޓިން، ރޭތިއޮން (އާރްޓީއެކްސް)، ނޯތްރޮޕް ގްރުމަން، ބީއޭއީ ސިސްޓަމްސް، ބޯއިންގ، އަދި ޖެނެރަލް ޑައިނަމިކްސް އިން ހިނގަމުންދާ މަކަރާއި، ލޭއޮހޮރުވުމާއި، އަދި ޤައުމުތައް ހަލާކުކުރުމުން ސަތޭކަ ބިލިއަން ޑޮލަރު ހޯދާފައިވެއެވެ. 

ހަމައެކަނި 2023 ގައި، އެންމެ މަތީ ފަންތީގެ 100 ހަތިޔާރުގެ ކުންފުނިތަކުން 630 ބިލިއަން ޑޮލަރަށްވުރެ ގިނަ އަދަދެއް ހޯދާފައިވެއެވެ. މި ކުންފުނިތަކަށް ކުރިއެރުން ލިބެނީ ސުލްޙައިގައެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެ ކުންފުނިތަކަށް ކުރިއެރުން ލިބެނީ ދާއިމީ ހަނގުރާމައިގައެވެ.

މި ކުންފުނިތަކުގެ ނުފޫޒު ދުނިޔޭގައި ފުޅާވެފައިވެއެވެ. އަދި އެ ކުންފުނިތަކުގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ސުލްޙަ އިސްވާނެ ކަމަށް އުންމީދުކުރުމަކީ ހުވަފެނެކެވެ. ނިއުކްލިއަރ ހަތިޔާރު ގެންގުޅޭ ހުރިހާ ޤައުމުތަކުން އެ ހަތިޔާރުތައް ނައްތާލައި، އެޓޮމިކް ހަކަތަ ހަމައެކަނި މަދަނީ ބޭނުންތަކަށް ބޭނުންކުރުމަށް ހަނިކުރަންދެން، ނިއުކްލިއަރ ހަތިޔާރު ނެތް ޤައުމުތަކުން ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި ބޮންތައް ހޯދަން މަސައްކަތްކުރާނެއެވެ. މީހުން އިންސާފު ބާރުގަދަ މީހުންގެ އަތުން އަތުލަންދެން، ހަނގުރާމަ ސުލްޙައިގެ ގޮތުގައި ދައްކުވައިދޭން މަސައްކަތްކުރާނެއެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިކަން ޤާނޫނުގެ ފަހަތުގައި ފޮރުވިގެން އޮންނާނެއެވެ.ހަނގުރާމައާއި މަކަރު ވަނީ އެކުއެކީގައެވެ.