ކުރެވޭ ދުޢާ އިޖާބަ ނުކުރައްވަނީ ކީއްވެ؟ އެކަން ރަނގަޅު ކުރާނީ ކިހިނެއް؟

ދުޢާއަކީ އަޅުކަމުގެ މައިގަނޑެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ގިނަ މުސްލިމުން މިއަދު ކުރިމަތިލަމުންދަނީ އެމީހުންގެ ދުޢާތައް އިޖާބަ ނުވުމުގެ ކަންބޮޑުވުމާއެވެ.ދުޢާ އިޖާބަ ނުވުމުގެ އަސްލު ސަބަބުތަކަކީ ކޮބައިތޯ ބަލައިލުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ.

ތިރްމިޛީގައި ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘެއްގައި ވަނީ، "އަޅަކު ﷲ އަށް ކުރާ ދުޢާއަށްވުރެ ﷲ އަށް ލޮބުވެތި އެހެން އެއްޗެއް ނުވެއެވެ." މި ޙަދީޘުން އެނގިގެންދަނީ ދުޢާގެ މަތިވެރިކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އަޅުގަނޑުމެންގެ ދުޢާތައް އިޖާބަ ނުވަނީ ކީއްވެތޯ ސުވާލު އުފެދެއެވެ.

ދުޢާ އިޖާބަ ނުވުމުގެ މައިގަނޑު ސަބަބުތައް
ދުޢާ އިޖާބަ ނުވުމުގެ އެއް މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ހިތުގެ ޙާޟިރުކަން ނެތުމެވެ. ގިނަ ފަހަރަށް އަޅުގަނޑުމެން ދުޢާކުރަނީ ހަމައެކަނި ދުލުން، ހިތުގެ އެއްވެސް ބައިވެރިވުމެއް ނެތިއެވެ. މީގެއިތުރުން، ދުޢާކުރުމުގެ އަދަބުތަކާއި އެންމެ މުނާސަބު ވަގުތުތަކަށް ސަމާލުކަން ނުދިނުމަކީވެސް މުހިންމު ސަބަބެކެވެ.

ޤުރްއާނުގައި ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ: "އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅަކީ، އެކަލާނގެ އެއްޗަކަށް އިރާދަކުރައްވާ ހިނދު، އެއަށް 'ވާށޭ' ވިދާޅުވުމުން، ފަހެ އެކަމެއް ވެދެއެވެ." [ޔާސީން: 82] މި އާޔަތުން އެނގިގެންދަނީ ﷲ ގެ ފުރިހަމަ ބާރުވެރިކަމެވެ. އެހެންކަމުން، ދުޢާ އިޖާބަ ނުވުމުގެ މައްސަލައަކީ ﷲ ގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާ ގުޅުންހުރި ކަމެއް ނޫނެވެ.

ދުޢާ އިޖާބަވުމަށް އެޅޭ ހުރަސްތައް
ދުޢާ އިޖާބަވުމަށް އެޅޭ އެންމެ ބޮޑު ހުރަސްތަކުގެ ތެރޭގައި އިޚްލާޞްތެރިކަން ނެތުމާއި، ޙަރާމް ކާނާ ބޭނުންކުރުމާއި، ފާފައިގެ މަގުގައި ދެމިހުރުން ހިމެނެއެވެ. މީގެއިތުރުން، ދުޢާ އިޖާބަވުމުގެ އެންމެ މުނާސަބު ވަގުތުތަކަށް، މިސާލަކަށް ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގައި ނުވަތަ ސަޖިދައިގެ ޙާލަތުގައި ސަމާލުކަން ނުދިނުމަކީވެސް މުހިންމު ސަބަބެކެވެ.

ދުޢާއަކީ އަޅުކަމުގެ މައިގަނޑު ރުކުނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ގިނަ ފަހަރަށް  ދުޢާކުރާއިރު ހަށިގަނޑު އެތަނުގައި ހުރިނަމަވެސް، ހިތް އެހެން ކަންކަމުގައި އުޅެއެވެ. މިކަމާ ގުޅޭގޮތުން ރަސޫލާ ﷺ ވަނީ ވަރަށް މުހިންމު ޙަދީޘްއެއް ކުރައްވާފައެވެ. އެއީ "ﷲ ޣާފިލުވެފައިވާ، އަޅައިނުލާ ހިތަކުން ކުރާ ދުޢާ ޤަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ."  ތިރްމިޛީގައި ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ.

 ދުޢާކުރާއިރު، ﷲ އެދިވޮޑިގަންނަވަނީ ހަމައެކަނި ދުލުން ކުރާ ދުޢާއެއް ނޫނެވެ. އެކަލާނގެ އެދިވޮޑިގަންނަވަނީ ހިތާއި، ވިސްނުމާއި، އިޙްސާސްތައް ފުރިހަމައަށް އެކަމުގައި ބައިވެރިވުމެވެ. އަދި ބައެއް ފަހަރު  ދުޢާގައި އެދޭ ކަންތައްތަކުގައި ގެއްލުން ހުރެދާނެކަން ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި ﷲ އެވެ.

ނަބިއްޔާ ﷺ ވަނީ ދުޢާގެ އިޖާބައާ ގުޅޭގޮތުން އުފާވެރި ޚަބަރެއް ދެއްވާފައެވެ. އެއީ "ފާފައަކަށް ނުވަތަ ގުޅުން ކެނޑުމަކަށް ނުވާ އެއްވެސް ދުޢާއެއް މުސްލިމަކު ނުކުރާނެއެވެ. ނަމަވެސް ﷲ އޭނާއަށް ތިން ކަމުންކުރެ އެއްކަމެއް ދެއްވައެވެ. އެ ދުޢާ އަވަސްކޮށްދެއްވުން، ނުވަތަ އާޚިރަތަށް ރައްކާކޮށްދެއްވުން، ނުވަތަ އެއާ އެއްވަރުގެ ނުބައިކަމެއް އޭނާއިން ދުރުކޮށްދެއްވުން." އިމާމް އަޙްމަދު ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ.

ދުޢާގައި ކެތްތެރިވުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ވަނީ "ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ދުޢާއެއް ކޮށް ދުޢާ އިޖާބަވުން އެދި އަވަސްވެގަނެ، 'އަހަރެން ދުޢާކުރީމެވެ. ނަމަވެސް އިޖާބައެއް ނުވިއެވެ' ބުނެ އަވަސްއަރުވާލާނަމަ ދުޢާ އިޖާބަނުވާނެއެވެ." މިފަދައިން ޙަދީޘްކުރައްވާފައެވެ. މިއީ ބުޚާރީގައި ރިވާވެގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ.

އެހެންކަމުން، ދުޢާކުރާއިރު ހިތުގެ ޙާޟިރުކަމާއެކު، ﷲ އަށް ފުރިހަމައަށް ބަރޯސާވެ، ކެތްތެރިކަމާއެކު ދުޢާގައި ދެމިހުރުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ، ﷲ މަނާކުރައްވާފައިވާ ކަންކަމަށް ދުޢާނުކުރުމަށް ސަމާލުވާންޖެހެއެވެ.

ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި ވަރަށް މުހިންމު ނުކުތާއެއް ފާހަގަކުރައްވާފައިވެއެވެ. "ދަތުރުވެރިއަކު، ދަތުރުގެ ސަބަބުން އިސްތަށިގަނޑު ބޮޑުވެ، އަތްތައް އުޑަށް ނަގައި 'އޭ ރައްބެވެ، އޭ ރައްބެވެ' ކިޔަމުން ދުޢާކުރާއިރު، އޭނާގެ ކާއެއްޗެއްސާއި، ބުއިމާއި، އަންނައުނު ލިބެނީ ޙަރާމް ގޮތުގައި ކަމުގައިވާނަމަ، އޭނާގެ ދުޢާ އިޖާބަވާނީ ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟" މި ޙަދީޘްފުޅުން އެނގިގެންދަނީ ދުޢާ ޤަބޫލުވުމުގައި ޙަލާލު ރިޒުޤުގެ މުހިންމުކަމެވެ.

ދީނުގެ އަސާސީ ވާޖިބުތައް ކަމުގައިވާ ނަމާދު، ޒަކާތް އަދި އެހެނިހެން އިލާހީ އަމުރުތައް އަދާނުކޮށް، ދުޢާ ޤަބޫލުވާނެކަމަށް އުއްމީދުކުރުމަކީ ހަމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ ދަނޑުވެރިއަކު އެއްވެސް އޮށެއް ނުއިންދާ ހުއްޓައި، ގަަހުން މޭވާކަނޑަން ލިބޭނެކަމަށް އުއްމީދުކުރާ ފަދަ ކަމެކެވެ.

އިލާހާއި އަޅާގެ ގުޅުން ބަދަހިކުރުމަށް މުހިންމު ދެ ކަމެއް ވެއެވެ. އެއީ އެދުމުގެ ނިކަމެތިކަމާއި، ކިޔަމަންތެރިކަމާއެކު ދިރިއުޅުމުގެ ތެދުވެރިކަމެވެ. މި ދެކަން ހާސިލުކުރެވޭނީ ޙަލާލު ރިޒުޤު ހޯދައި، ވާޖިބުތައް ފުރިހަމައަށް އަދާކުރުމުންނެވެ.

އެހެންކަމުން، ދުޢާ ޤަބޫލުވުމަށް އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ އަހަރެމެންގެ ދިރިއުޅުން އިސްލާމީ މިންގަނޑުތަކާ އެއްގޮތަށް ބައްޓަންކުރުމެވެ. އޭރުން އަހަރެމެންގެ ދުޢާތައް ޤަބޫލުވުމުގެ ފުރުޞަތު އިތުރުވެގެންދާނެއެވެ.

ދުޢާއަކީ އިންސާނާ އޭނާގެ ޚާލިޤާ ދެމެދު އޮންނަ ޚާއްޞަ ގުޅުމެކެވެ. މާތްﷲ އާ މުޚާތަބު ކުރުމުގައި ވަކި އަދަބުތަކަކާއި އުސޫލުތަކެއް ހުރެއެވެ. މި އަދަބުތަކަކީ ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ އަޅުގަނޑުމެންނަށް އުނގަންނައި ދެއްވާފައިވާ ކަންކަމެވެ.

ޙަމްދާއި ޞަލަވާތުން ފެށުން
ދުޢާ ފަށަންވާނީ މާތްﷲ އަށް ޙަމްދު ކުރުމަށްފަހު، ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ އަށް ޞަލަވާތް ކިޔެވުމަށްފަހުގައެވެ. މިކަން މިގޮތަށް ކުރުމަށް ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ އަމުރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ތިރުމިޛީގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވަނީ "ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ދުޢާ ކުރާއިރު، އޭނާގެ ރައްބަށް ޙަމްދު ކުރުމަށްފަހު، ނަބިއްޔާއަށް ޞަލަވާތް ކިޔުމަށްފަހު ދުޢާ ކުރާހުށިކަމެވެ."

މާތްﷲ ގެ ރިވެތި އިސްމުފުޅުތަކުން ދުޢާ ކުރުން
މާތްﷲ ގެ ރިވެތި ނަންފުޅުތަކުން ދުޢާ ކުރުމަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އަމުރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. މިގޮތުން ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދޭއިރު އަލްޣައްފާރު މި އިސްމުފުޅުން އަދި ރިޒުޤަށް އެދޭއިރު އައްރައްޒާޤު މި އިސްމުފުޅުން ދުޢާ ކުރެވިދާނެއެވެ.

ތަފްޞީލުކޮށް ދުޢާ ކުރުން
ދުޢާ ކުރާއިރު ވީހާވެސް ތަފްޞީލުކޮށް އެދެވޭ ކަންތައް ބަޔާންކުރުން މުހިންމެވެ. މިސާލަކަށް "ﷲ އެހީތެރިވެ ދެއްވާށި" މިހެން ބުނުމުގެ ބަދަލުގައި "ﷲ މިވެނި ދަރަންޏެއް މިމަހު އަދާކުރެވޭނެ ގޮތް މިންވަރު ކޮށްދެއްވާށި" މިފަދައިން ތަފްޞީލުކޮށް ދުޢާ ކުރެވިދާނެއެވެ.

ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލައި އަތް އުފުލުން
ދުޢާ ކުރާއިރު ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލައި، އަތް އުފުލުމަކީ ސުންނަތް ގޮތެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ދުޢާ ކުރައްވާއިރު ކިހިލިޕަތްފުޅުގެ ހުދުކަން ފެންނަވަރަށްއަތްޕުޅު އުފުއްލަވާ ކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ. މިއީ އަޅުވެތިކަމާއި ބޭނުންޖެހިފައިވާކަން ފާޅުކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ކަމެކެވެ.

ދުޢާއަކީ އަޅުކަމުގެ މައިގަނޑު ބައެއްގެ ގޮތުގައި އިސްލާމްދީނުގައި ވަރަށް މުހިންމު މަޤާމެއް ދެވިފައިވާ ކަމެކެވެ. ދުޢާ ކުރުމުގައި އެންމެ މުހިންމު އެއް ކަމަކީ، އަޅުކަން އަދާކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ދުޢާތައް ޤަބޫލުވުމުގައި މާތްﷲ ގެ ޙިކުމަތްފުޅަށް ފުރިހަމައަށް ކިޔަމަންވުމެވެ.

ދުޢާ ޤަބޫލުވުމަށް އެންމެ މާތް ވަގުތުތަކުގެ ތެރޭގައި ސަޖިދައިގެ ޙާލަތު ހިމެނެއެވެ. މި ގޮތުން ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘް ކުރައްވާފައިވެއެވެ: "އަޅާ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ އެންމެ ކައިރިވަނީ ސަޖިދައިގެ ޙާލަތުގައެވެ. ވީމާ، (އެ ޙާލަތުގައި) ދުޢާ ގިނަ ކުރާށެވެ."  މުސްލިމް ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ.

ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގެ މާތްކަން
ދުޢާ ޤަބޫލުވުމަށް އެންމެ މާތް އަނެއް ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ ފަހު ތިންބައިކުޅަ އެއްބައެވެ. މި ވަގުތުގައި މާތްﷲ ދުނިޔޭގެ އުޑަށް ވަޑައިގަންނަވައެވެ. އަދި އިޖާބަ ދެއްވުމަށާއި، ފާފަފުއްސެވުމަށާއި، އެދޭ ކަންތައްތައް ދެއްވުމަށް ގޮވާލައްވައެވެ. މިއީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ.

ދުޢާ ނިންމާލުމުގައި މާތްﷲ އަށް ޝުކުރުވެރިވުމާއި، އެކަލާނގެ ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތްތަކަށް ހަނދާންކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ޙިކުމަތްފުޅާއި ޢިލްމުފުޅުގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަ ޔަޤީންކަން ބެހެއްޓުމަކީވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ އަޅުތަކުންނަށް އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ ގޮތް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި މާތްﷲ އެވެ.

އަޅުކަމުގެ ތެރެއިން އެންމެ މަތިވެރި އަޅުކަމެއް ކަމުގައިވާ ދުޢާ ޤަބޫލުވުމަށް އެންމެ މުހިންމު ބައެއް ވަގުތުތަކާއި ބެހޭ ގޮތުން ޢިލްމުވެރިން ވަނީ އަލިއަޅުވާލައްވާފައެވެ. މި ވަގުތުތަކުގެ ތެރޭގައި ބަންގިއާއި ޤަމަތާ ދެމެދުގެ ވަގުތު، ރޯދަވެރިޔާގެ ދުޢާ އަދި ހުކުރު ދުވަހުގެ އިޖާބަތުގެ ވަގުތު ހިމެނެއެވެ.

ބަންގިއާ ޤަމަތާ ދެމެދުގެ ވަގުތަކީ ދުޢާ ޤަބޫލުވުމުގެ އުންމީދު ބޮޑު ވަގުތެކެވެ. ތިރުމިޛީގެ ޙަދީޘްގައި ވާގޮތުން، މި ވަގުތުގައި ކުރާ ދުޢާ ރައްދެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ބަންގީގެ އަޑު އިވުމާއެކު ޝައިޠާނާ ފިލައިގެންދާކަމަށް ވެސް ވަނީ ރިވާވެފައެވެ.

ރޯދަވެރިޔާގެ ދުޢާއަކީވެސް ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުގައި ޤަބޫލުކުރެވޭ ދުޢާއެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ރޯދަ ވީއްލުމުގެ ވަގުތުގައި ކުރާ ދުޢާ އިޖާބަކުރެވޭނެކަމަށް ވަނީ އައިސްފައެވެ. ތިރުމިޛީގެ ޙަދީޘްގައި ވާގޮތުން، ތިން ބައެއްގެ ދުޢާ ރައްދެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރި ވެރިޔާ، ރޯދަވެރިޔާ ރޯދަ ވީއްލަންދެން، އަދި މަޒުލޫމު(އަނިޔާ ލިބިފައިވާ މީހާ)ގެ ދުޢާއެވެ.

ހުކުރު ދުވަހުގައި އިޖާބަތުގެ ވަގުތެއް ވާކަން ބުޚާރީގެ ޙަދީޘުން އެނގެއެވެ. މުސްލިމަކު މި ވަގުތު ނަމާދުގައި ހުރެ ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުން އެދޭ ކަމެއް ހަމަކަށަވަރުންވެސް ﷲ ފުއްދަވާނެކަމަށް ވަނީ އައިސްފައެވެ. ހަމައެހެންމެ ރަމަޟާން މަހުގެ ފަހު ދިހައިގެ ތެރޭގައި އަންނަ ލައިލަތުލް ޤަދްރީގައިވެސް ދުޢާ ޤަބޫލުވުމުގެ އުންމީދު ބޮޑުވެގެންވެއެވެ.

އެހެން މީހަކަށް ސިއްރުން ކޮށްދޭ ދުޢާއަކީ އެންމެ އަވަހަށް އިޖާބަކުރެވޭ ދުޢާކަމަށް ތިރުމިޛީގެ ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ. މުސްލިމްގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވާގޮތުން، މީހަކު އެހެން މީހަކަށް ދުޢާކޮށްދޭ ހިނދު، މަލާއިކަތުން  އެމީހަކަށްޓަކައި ހެޔޮ ދުޢާ ކުރައްވައެވެ. މިފަދަ ދުޢާތަކަކީ އެންމެ މަތިވެރި ރޫޙާނީ މުޢާމަލާތްތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެކެވެ.
 (ނުނިމޭ)